دفتری که بسته نشد
امروز ۱۲ سنبله (شهریور) روزی است که فرقه دموکرات آزربایجان با بیانیه تاریخی خود اعلام موجودیت کرد.
بدون شک امروز نقطه عطفی در تاریخ آزربایجان است. بدخواهان ملت تورک فکر می‌کنند که با قتل عام ۲۰ هزار انسان آزربایجانی توانستند فرقه دموکرات آزربایجان را نابود کنند. ولی خودشان نیز خوب می‌دانند چنین حادثه بزرگی که در ضمیر ملتمان ثبت شده است قابل پاک شدن نیست. فرقه دموکرات آزربایجان مرحله‌ای از مبارزات ملتمان برای آزادی و عدالت در امتداد جنبش مشروطه و شیخ محمد خیابانی بود. همان گونه که در فرقه نیز همان مطالبات، همان کادرها و همان قهرمانان را می‌بینیم. همانگونه که در جنبش خلق مسلمان و حرکت ملی معاصر آزربایجان نیز همان‌ها را مشاهده می‌کنیم.
شعار استراتژیک ملتمان، «آزادلیق، عدالت، میلی حؤکومت» از چنین تاریخی نشأت گرفته است.
بدخواهان ملت تورک بسیار تلاش می‌کنند که فرقه دموکرات آزربایجان را برساخته اتحاد جماهیر شوروی نشان دهند. البته این صحیح است که روشنفکر آن روز آزربایجان از شرایط میدانی و ژئوپلوتیک موجود استفاده کرد. از آن جمله شرایط بعد از جنگ جهانی دوم، تبعید عامل بیگانه رضاخان میرپنج و حضور ارتش سرخ در منطقه برای روشنفکر تورک چنین امکانی به وجود آورد. ولی نباید فراموش کرد که در فرقه دموکرات آزربایجان فاکتورهای اراده ملی و مطالبه ملی به صورت جدی وجود داشت. همان فاکتورهایی که قبل از آن در جنبش مشروطه و جنبش شیخ محمد خیابانی و بعد از آن در جنبش خلق مسلمان و حرکت ملی معاصر آزربایجان وجود دارد. یعنی فرقه دموکرات آزربایجان نه یک حادثه منفرد، بلکه حلقه‌ای از یک روند تاریخیست. بدین سبب کسانی که تلاش می‌کنند فرقه را به یک عامل و برساخته شوروی تقلیل دهند یا جاهل و یا مغرض هستند.
بعضی‌ها فکر می‌کنند دفتری را که ملتمان در ۱۲ سنبله (شهریور) باز کرده بود با قتل عام ۲۱ قوس (آذر) بستند؛ ولی آنها اشتباه می‌کنند. این دفتر خیلی پیش‌تر از آن باز شده بود و بعد از آن نیز بسته نشد. هنوز حساب‌هایی هست که باید رسیدگی شود …
