👤 محسن سعادت

در روزگاری که جهان با سرعتی خیره‌کننده به سوی هوش مصنوعی، ترجمهٔ هم‌زمان و جهانِ بدون مرز زبانی پیش می‌رود، در ایران هنوز سخن گفتن به زبان مادری جرم تلقی می‌شود. سخنگوی دولت جمهوری اسلامی در واکنش به سخن گفتن استاندار آذربایجان شرقی به تورکی، گفته است: «تذکر داده می‌شود.»
اما پرسش اساسی این است: چرا در قرن بیست‌ویکم، در جغرافیایی با ده‌ها زبان و فرهنگ، هنوز باید به کسی «تذکر» داد که به زبان مادری خود سخن گفته است؟

بازگشت سایه‌های فاشیسم زبانی

این «تذکر» برای مردم آذربایجان یادآور روزهای تاریک دوران فاشیستی است؛ روزهایی که در مدارس صندوق‌های جریمه گذاشته بودند تا هر کودکی که به تورکی سخن می‌گفت، جریمه شود. آن صندوق‌ها تنها پول جمع نمی‌کردند؛ آن‌ها بخشی از هویت میلیون‌ها انسان را تحقیر و خاموش می‌کردند.

امروز، وقتی سخنگوی دولتی در قرن بیست‌ویکم همچنان همان منطق را تکرار می‌کند، جامعه به درستی احساس می‌کند که در پشت ظاهر «تذکر»، همان ذهنیت فاشیستی گذشته نهفته است — ذهنیتی که نه‌تنها از تاریخ نیاموخته، بلکه از فناوری و تحولات جهان نیز بی‌خبر مانده است.

ذهنیت بیمار ایرانشهری

مشکل تنها در حکومت نیست. بخشی از جامعه نیز گرفتار ذهنیتی بیمار است؛ ذهنیتی که ایران را فقط از دریچهٔ «فارس و آریایی»، «فارس و شیعه» می‌بیند. در این ذهنیت، دیگر زبان‌ها و فرهنگ‌ها نه بخشی از ایران، بلکه «دیگریِ خطرناک» محسوب می‌شوند.
این بیماری فکری ریشه در ایدئولوژی ایرانشهری دارد؛ تفکری که تنوع را تهدید می‌بیند، نه ثروت. تفکری که به جای گفت‌وگو، سانسور می‌کند؛ به جای پذیرش، حذف می‌کند.

زبان مادری نه فقط وسیلهٔ ارتباط، که بخشی از روح انسان است. سلب حق سخن گفتن به زبان مادری یعنی بریدن انسان از ریشه‌اش. اگر در مدارس دیروز صندوق‌های جریمه می‌گذاشتند، امروز با «تذکر» همان سیاست را با چهره‌ای تازه ادامه می‌دهند.

جهانی که با هوش مصنوعی مرزهای زبانی را می‌شکند، جمهوری اسلامی هنوز درگیر «تذکر دادن» به سخن گفتن به زبان مادری است. این نه فقط نشانهٔ عقب‌ماندگی سیاسی است، بلکه آینه‌ای است از ذهنیتی بیمار که هنوز از سایه‌های فاشیسم زبانی رها نشده است.
اگر در گذشته صندوق‌های جریمه، زبان را سرکوب می‌کرد، امروز «تذکر» همان نقش را ایفا می‌کند. زبانی که قادر به سخن گفتن نباشد از بدن جدا می شود.

اما باید گفت: تذکر کافی نیست — این ذهنیت بیمار باید درمان شود.