دلیل تنش‌های اخیر بین آزربایجان و روسیه چیست؟!
✍️ آراز نیوز
تحولات پرشتاب در قفقاز جنوبی از شکل‌گیری یک توافق پشت پرده میان ترکیه، جمهوری آزربایجان و ارمنستان حکایت دارد؛ توافقی که بازگشایی مسیر ارتباطی زنگه‌زور را بدون مشارکت روسیه دنبال می‌کند. مسکو این روند را تهدیدی جدی برای نفوذ تاریخی خود در منطقه تلقی کرده و با استفاده از ابزار فشار داخلی و خارجی، ازجمله حملات سازمان‌یافته به آزربایجانی‌ها، به مقابله برخاسته است.
آصف نریمانلی، تحلیلگر مسائل قفقاز، در یادداشتی به بررسی زمینه‌های سیاسی و امنیتی افزایش تنش در محور باکو-مسکو پرداخته و ریشه این بحران را در تلاش مشترک باکو، آنکارا و ایروان برای دور زدن نقش روسیه در بازگشایی دالان زنگه‌زور می‌داند. به گفته او، «مسکو از اینکه در شکل‌گیری نظم جدید منطقه‌ای بدون نقش مستقیمش کنار گذاشته شود، دچار وحشت شده و درنتیجه، به اقدامات تنبیهی، ازجمله سازمان‌دهی حملات علیه شهروندان آزربایجانی در خاک روسیه، روی آورده است.»
نریمانلی معتقد است که زنجیره‌ای از دیدارها میان سران ترکیه، آزربایجان و ارمنستان، به‌ویژه سفر نیکول پاشینیان به آنکارا در ۲۰ ژوئن و دیدار یک روز پیش از آن میان رجب طیب اردوغان و ایلهام علی‌یئو، نشان از هماهنگی دقیق و احتمالی میان سه پایتخت دارد. او می‌نویسد: «پاشینیان باهدف توافق با اردوغان و یافتن راه‌حلی برای باز کردن مسیر ارتباطی با آزربایجان، به آنکارا رفت. ایروان درک کرده است که بدون در نظر گرفتن خواسته‌های باکو، هیچ توافق پایداری با ترکیه ممکن نیست.»
در بخش دیگری از مقاله، نریمانلی از احتمال اجرای مدل «کالینینگراد» برای دالان زنگه‌زور سخن می‌گوید. بر اساس این مدل، عبور از خاک ارمنستان برای اتصال جمهوری آزربایجان به نخجوان، به‌عنوان یک مسیر «ترانزیتی» تلقی خواهد شد، بدون آن‌که واژه حساس «دالان» به کار رود یا نیروهای روسی در آن نقشی داشته باشند. این موضوع می‌تواند هم راه را برای توافق با ارمنستان باز کند و هم نقشه نفوذ سنتی روسیه در منطقه را نقش بر آب نماید.
نویسنده می‌افزاید: «پس از بازگشت پاشینیان از ترکیه، او بلافاصله اقدام به خنثی‌سازی نیروهای مخالف در داخل کشور کرد، به‌ویژه کلیسا و جریان‌هایی که ممکن بود با هرگونه تفاهم با باکو و آنکارا مخالفت کنند.»
نریمانلی همچنین اشاره می‌کند که سفر وزیر مدیریت منطقه‌ای و زیرساخت ارمنستان به ترکیه در ۲۷ ژوئن و مذاکره درباره تبادلات تجاری، گام عملی دیگری برای پیشبرد این توافق پشت پرده بوده است. وی می‌نویسد: «همه این نشانه‌ها حاکی از آن است که توافقی سه‌جانبه در حال شکل‌گیری است که می‌تواند مسیر ارتباطی زنگه‌زور را خارج از نظارت روسیه بازگشایی کند.»
در واکنش به این روند، روسیه نه‌تنها به حملات هدفمند علیه آزربایجانی‌ها در خاک خود متوسل شده، بلکه تلاش کرد از طریق فرستادن معاون نخست‌وزیر خود، آلکسی اوروچوک، به باکو، مواضع خود را به‌صورت مستقیم منتقل کند. بااین‌حال، لغو این سفر از سوی آزربایجان نشانه‌ای آشکار از ایستادگی باکو در برابر فشارهای کرملین تلقی می‌شود.
در پایان، آصف نریمانلی هشدار می‌دهد که آینده موازنه قدرت در قفقاز جنوبی به میزان مقاومت باکو و ایروان در برابر فشارهای مسکو بستگی دارد. او تأکید می‌کند که «اگر در محور باکو-مسکو تقابل تشدید شود، آنکارا ممکن است به‌طور مستقیم وارد میدان دیپلماتیک شود و این مسئله می‌تواند چهره ژئوپلیتیکی منطقه را دگرگون سازد.»
