👤محسن سعادت

فرخی یزدی، شاعر و روزنامه‌نگار آزادی‌خواه، زندگی خود را تماماً در راه مبارزه با استبداد و دفاع از آزادی صرف کرد. او در دوران احمد شاه قاجار به خاطر اشعار تند و انتقادی‌اش بارها به دادگاه کشیده شد. نکته جالب آن است که حتی خود احمد شاه، وقتی از اشعار او آزرده می‌شد، به جای سرکوب و ترور، شکایت می‌کرد و شاعر در برابر قاضی حاضر می‌شد تا دادگاه درباره او حکم دهد. این رویداد نشان می‌دهد که در واپسین سال‌های قاجار، با همه ضعفها، آزادی وجود داشت؛ جایی که حتی پادشاه مجبور بود به قانون و دادگاه رجوع کند.

اما با روی کار آمدن رضاخان، این روزنه بسته شد. در دوران او، فضای سیاسی به شدت امنیتی و بسته گردید و هر صدای مخالفی سرکوب می‌شد. فرخی یزدی که با قلم و شعرش بی‌پروا علیه استبداد رضاخان می‌نوشت، سرانجام به زندان افتاد. در آنجا دیگر خبری از دادگاه و قانون نبود؛ او نه در برابر قاضی بلکه در برابر شکنجه‌گران ایستاد. سرنوشتش نیز فجیع بود: پزشک زندان به دستور مقامات با تزریق آمپول هوا زندگی‌اش را پایان داد.

مقایسه این دو سرنوشت به‌خوبی نشان می‌دهد که قاجار، با تمام ضعف‌ها، هنوز مجالی برای تنفس و اعتراض باقی گذاشته بود؛ اما پهلوی اول با مشت آهنین هر صدای مخالف را خاموش کرد. احمد شاه با شاعر به دادگاه می‌رفت، ولی رضاخان شاعر را در سکوت زندان و با مرگ خاموش از میان برداشت.

فرخی یزدی نماد تضاد این دو دوره است: آزادی نسبی قاجاری در برابر اختناق کامل پهلوی.