دریاچه اورمیه نماد هویتی و ثروت ملی آذربایجان
👤کریم اسماعیل‌زاده
۱. دریاچه اورمیه، نماد و دارایی تاریخی آذربایجان
دریاچه اورمیه، دریاچه‌ای با قدمتی چند هزار ساله است.
این دریاچه تنها یک پهنه آبی نیست، بلکه یکی از نمادهای هویتی، فرهنگی و طبیعی ملت آذربایجان است.
امروز متأسفانه به مرز نابودی رسیده است.
و باید با صدای بلند بگوییم:
دریاچه اورمیه خشک نشده، بلکه خشکانده شده است.
۲. وضعیت طبیعی دریاچه در گذشته
دریاچه اورمیه در حالت طبیعی خود، حدود پنج هزار و دویست کیلومتر مربع مساحت داشت.
ظرفیت آبی آن حدود سی و دو میلیارد مترمکعب برآورد می‌شد.
امروز بخش بزرگی از آن خشک شده و به نمکزار تبدیل شده و طوفان‌های نمکی و سرطان‌زا مردم منطقه را تهدید می‌کند.
۳. برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی
در حوزه آبریز دریاچه اورمیه، یعنی مناطقی که باید آب وارد دریاچه می‌کردند، بیش از صد و ده هزار چاه عمیق، نیمه‌عمیق و صنعتی وجود دارد.
برداشت آب سالانه از این چاه‌ها، حدود چهار میلیارد مترمکعب است.
این میزان برابر با حدود دوازده درصد از حجم تاریخی دریاچه است و می‌توانست سطح دریاچه را تا حدود هفتاد سانتی‌متر بالا بیاورد.
اما این آب به‌جای برگشت به دریاچه، به مصرف کشاورزی و صنایع بی‌برنامه و پرمصرف رسیده است.
۴. سدسازی هدفدار برای قطع ورودی دریاچه
در مسیر رودخانه‌هایی که به دریاچه می‌ریختند، حدود نود و شش تا صد سد بزرگ و متوسط ساخته شده است.
این سدها حدود دوسوم از آبی را که باید به دریاچه می‌ریخت، در پشت خود حبس کرده‌اند.
سه پنجم این سدها فقط برای کشاورزی بی‌بازده مصرف می‌شود که نه سودی برای مردم دارد و نه توجیه علمی و زیست‌محیطی.
بقیه سدها بدون کارایی مشخص مانده‌اند و آبی که پشت آن‌ها جمع می‌شود، تنها تبخیر شده و از بین می‌رود.
۵. باران نیامده یا آب نرسیده؟
عده‌ای می‌گویند علت خشک شدن دریاچه کاهش بارندگی بوده است.
اما کارشناسان می‌گویند نقش کاهش باران در خشکی دریاچه کمتر از ده درصد است.
عامل اصلی، مدیریت غلط منابع آب، سدسازی‌های بی‌رویه، حفر چاه‌های بی‌ضابطه و مصرف نادرست در کشاورزی است.
دریاچه اورمیه را مدیریت غلط و اراده سیاسی مغرضانه خشک کرده است، نه قهر طبیعت.
۶. طرح خشکاندن دریاچه از کی آغاز شد؟
بر اساس شواهد و بررسی‌ها، طرح خشکاندن دریاچه اورمیه از سال ۱۳۶۸ آغاز شد.
اما از سال ۱۳۷۸ این روند به‌صورت علنی، گسترده و با سدسازی‌های پیاپی، صدور مجوز چاه‌های صنعتی و برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی ادامه یافت.
بخش بزرگی از این اقدامات با نفوذ تفکر مرکزگرا و ایرانشهری و نگاه تُرک‌ستیز در دستگاه‌های دولتی برنامه‌ریزی و اجرا شد.
۷. سرکوب صدای مردم و فعالان محیط‌زیست
ما سال‌هاست که صدای دریاچه اورمیه شده‌ایم.
سال‌هاست که فریاد زدیم و به مسئولین هشدار دادیم.
اما به‌جای پاسخ و مسئولیت‌پذیری، افرادی که برای نجات دریاچه تلاش می‌کردند، با اتهامات ساختگی و امنیتی روبه‌رو شدند.
فعالان محیط‌زیستی به‌جای تقدیر، با پرونده‌سازی، بازداشت، شکنجه، حبس و محرومیت روبه‌رو شدند.
چند روز پیش نیز بعد از تصویربرداری ساده از وضعیت دردناک دریاچه، ما را دستگیر کردند و گوشی‌هایمان را گرفتند.
گفتند برای فیلمبرداری از دریاچه باید مجوز داشته باشید!
این است برخورد با مردمی که برای حفظ حق طبیعی خودشان ایستاده‌اند.
۸. راه‌حل‌های علمی برای احیای دریاچه اورمیه
اگر واقعاً اراده‌ای برای احیای دریاچه وجود داشته باشد، این کار غیرممکن نیست.
راه‌حل‌ها روشن و مشخص‌اند:
– توقف برداشت از چاه‌های عمیق و صنعتی در حوزه آبریز
– آزادسازی حقابه دریاچه از پشت سدها
– تغییر الگوی کشت و کاهش مصرف آب در کشاورزی
– استفاده از آب‌های تصفیه‌شده برای مصارف غیرضروری
– بازگرداندن دست‌کم سه تا پنج میلیارد مترمکعب آب در سال به دریاچه برای جلوگیری از خشک‌شدن کامل
۹. پیام پایانی به ملت آذربایجان
دریاچه اورمیه فقط یک دریاچه نیست، شناسنامه طبیعی آذربایجان است.
ما اجازه نخواهیم داد این نماد تاریخی و طبیعی نابود شود.
با عدد، سند، تجربه و فریاد، ایستاده‌ایم و می‌گوییم:
دریاچه اورمیه خشک نشده، خشکانده شده است.
