👤 محسن سعادت

مقدمه

تاریخ سیاسی و اجتماعی هزار سال اخیر جغرافیای ایران، یک حقیقت بنیادین را نشان می‌دهد: ایران موجود، ساخته و پرداخته امپراطوری‌های تورک است. اگر دولت‌ها و امپراطوری‌های تورک در این سرزمین برپا نمی‌شدند، ایران امروز نه موجودیتی سیاسی داشت و نه حتی نامی در حافظه تاریخی ملت‌ها.
مدعیان «ایران آریایی» معمولاً این واقعیت را انکار می‌کنند و می‌کوشند تاریخ ایران را به یک روایت خیالی و نژادی تقلیل دهند، در حالی که شواهد تاریخی دقیقاً خلاف این را ثابت می‌کند.

ایران پس از ساسانیان؛ نامی بدون محتوا

با سقوط ساسانیان در قرن هفتم میلادی، ساختار سیاسی ایران عملاً نابود شد. آنچه از «ایران» باقی ماند، صرفاً یک‌جغرافیایی بود که در متون تاریخی و ادبی ذکر می‌شد. اعراب فاتح، ایران را به واحدهای پراکنده تقسیم کردند و چیزی به نام «ایران» به‌عنوان یک موجودیت سیاسی دیگر وجود نداشت.
از قرن ۱۱ میلادی به بعد، این امپراطوری‌های تورک بودند که ایران را دوباره به مرکزیت سیاسی و تاریخی رساندند.

نقش امپراطوری‌های تورک در شکل‌گیری ایران
• سلجوقیان
سلجوقیان نخستین دولت تورکی بودند که ایران را از یک جغرافیای متلاشی به یک قدرت متمرکز بدل کردند. آن‌ها همزمان با جنگ‌های صلیبی و تهدیدهای بیزانس، ایران را به قطب اصلی جهان اسلام بدل نمودند. ساختار اداری، دیوانی و حتی مفاهیم فرهنگی در همین دوره بازسازی شد.
• ایلخانان (تورک ـ مغول)
با وجود تخریب‌های آغازین حمله مغول، ایلخانان در نهایت این جغرافیا را به مرکز یک امپراطوری جهانی تبدیل کردند. تبریز به پایتخت جهان بدل شد و ایران دوباره در مدار تمدن جهانی قرار گرفت.
• قره‌قویونلو و آق‌قویونلو
این دولت‌های آذربایجانی نه تنها ثبات سیاسی را به ایران بازگرداندند، بلکه زمینه‌ساز ظهور صفویان شدند. در واقع، بدون بستر قدرت آن‌ها، شکل‌گیری صفویان ممکن نبود.
• صفویان
صفویان نقطه عطف تاریخ ایران هستند. تورک‌های قزلباش با قدرت نظامی و سیاسی خود، ایران را به یک دولت ـ ملت منسجم با مرزهای مشخص و هویت مذهبی (تشیع) تبدیل کردند. هویت ایرانِ امروز، بیش از هر چیز، محصول عصر صفوی است.
• افشاریه
نادرشاه افشار، ایران را از خطر فروپاشی نجات داد و آن را دوباره به یک قدرت جهانی بدل کرد. او مرزهای ایران را از آسیای مرکزی تا هند گسترش داد و ایران را به صحنه رقابت ابرقدرت‌های زمان کشاند.
• قاجاریه
با وجود ضعف‌ها، قاجارها مرزهای ایران مدرن را تثبیت کردند. اگر قاجارها نبودند، ایران به‌طور کامل میان روس و عثمانی تقسیم می‌شد. مرزهای فعلی ایران، میراث مستقیم سیاست قاجاری است.

پهلوی؛ شکست روایت «ایران آریایی»
در قرن بیستم، با روی کار آمدن پهلوی‌ها، یک بار دیگر ایدئولوژی «ایران آریایی» تبلیغ شد. اما دو شاه پهلوی ـ رضا شاه و محمدرضا شاه ـ نتوانستند میراث امپراطوری‌های تورک را حفظ کنند. اولی با کودتای انگلیسی آمد و با تحقیر تبعید شد؛ دومی هم در برابر خیزش مردمی سقوط کرد.
این شکست نشان داد که روایت آریایی‌گرایانه نه تنها ریشه در تاریخ واقعی ایران ندارد، بلکه در عمل هم ناتوان از حفظ موجودیت ایران است.

نتیجه‌گیری
ایران موجود، نه ادامه مستقیم ساسانیان است و نه دستاورد پهلوی‌ها. ایران مدرن، میراث امپراطوری‌های تورک است. از سلجوقیان تا قاجاریه، این تورک‌ها بودند که ساختار سیاسی، فرهنگی و جغرافیایی ایران را حفظ کردند.
اگر این امپراطوری‌ها نبودند، ایران قرن‌ها پیش میان اعراب، عثمانی، روسیه و انگلیس تقسیم و محو می‌شد.
به همین دلیل باید با صراحت گفت:

اگر تورک‌ها نبودند، ایرانی هم وجود نداشت.

🌎 آرازنیوز، خبرین دوغرو یئری

🔗 @ArazNews‏⁦