👤 محمود دوستان

استان گیلان با جمعیت تقریبی دو میلیون و پانصد هزار نفر به مرکزیت کلان‌شهر رشت یکی از استان‌های پرجمعیت و سرسبز ایران می‌باشد که تنوعی از اقوام ترک، گیلک، تالش، تات، لر و… را در خود جای‌داده است.

این استان از شمال به دریای خزر و کشور جمهوری آذربایجان از غرب به استان اردبیل، از جنوب به استان زنجان و قزوین و از شرق به استان مازندران متصل می‌باشد.
با توجه به بعضی آمارهای رسمی و غیررسمی ترک‌ها یکی از دو گروه بزرگ جمعیتی استان گیلان را تشکیل داده‌اند و نقش قابل‌توجهی را در رونق بازارهای بزرگ اقتصادی و عرصه سیاسی استان ایفا می‌کنند.

اگر استان گیلان را به دو بخش شرق و غرب تقسیم کنیم آمار و نفوذ جمعیتی ترک‌ها در عرصه‌های گوناگون در غرب گیلان نسبت به شرق آن پررنگ‌تر و بیشتر است. شهرهایی چون بندر آستارا، لوندویل، چوبر، حویق و لیسار به‌استثنای بعضی از روستاهای همجوار این شهرها که به زبان تالشی صحبت می‌کنند اکثراً ترک‌نشین هستند و به زبان ترکی صحبت می‌کنند. امروزه شهر بندری و تورک نشین آستارا که سال‌ها پیش با توجه به سیاست‌های ترک ستیزانه و مغرضانه حاکمیت وقتش از جغرافیای آذربایجان جدا و به یکی از شهرستان‌های استان گیلان تبدیل‌شده است به دلیل موقعیت جغرافیایی و هم‌مرز بودن با جمهوری آذربایجان نقش به سزایی در تجارت منطقه و صنعت توریسم ایفا می‌کند و یکی از قطب‌های گردشگری و تجارت منطقه به‌حساب می‌آید.

موقعیت زبانی شهر هشتپر نیز به‌عنوان مهم‌ترین و پرجمعیت‌ترین شهر شهرستان تالش نیز به زبان ترکی و تالشی است. محصولات مهم کشاورزی از قبیل برنج، کیوی، خرمالو و… در این مناطق کشت و صادر می‌شود.

شهرهای کوچکی همچون رودبار، منجیل و لوشان را نیز اکثراً چهار قوم گیلک، ترک، لر و کرد تشکیل داده‌اند این شهرها برخلاف کوچک بودنشان به دلیل شاه‌راه بودن از اهمیت خاصی برخوردار هستند و استان گیلان را به سه استان تهران، زنجان و قزوین وصل نموده‌اند علاوه بر این کشت محصولات زیتون نیز در این مناطق ازلحاظ اقتصادی کمک فراوانی به رونق صنعت کشاورزی استان نموده است.

اما آمار سکونت ترک‌ها در شهرهای رشت و بندر انزلی دو شهر بزرگ منطقه غرب و استان گیلان کمی متفاوت‌تر است این دو شهر به دلیل دارا بودن موقعیت‌های مهم اقتصادی، فرهنگی و سیاسی یکی به‌عنوان بندر و منطقه آزاد (انزلی) و دیگری به‌عنوان مرکز استان (رشت) در سال‌های اخیر مهاجران زیادی را از اقصی نقاط استان پذیرا بوده‌اند و به همین جهت تنوع زبانی در این دو شهرستان نسبت به دیگر شهرستان‌ها بیشتر به چشم می‌خورد. با توجه به اینکه قومیت‌های گیلک، ترک، تالش، لر و تات‌ها ساکنان اصلی این شهرستان‌ها می‌باشند اما اکثر ساکنین آن را گیلک‌ها و بعد ترک‌ها تشکیل می‌دهد.

ترک‌ها نقش به سزایی در رونق صنعت، بازار و تجارت در شهرهای انزلی و رشت ایفا می‌کنند آنها با به دست گرفتن خیل عظیمی از فعالیت‌های اقتصادی بازار و احداث کارخانه‌های مهمی باعث شکوفایی اقتصاد استان گیلان در منطقه شده‌اند و در عرصه سیاست نیز با توجه به بعضی از محدودیت‌ها و تبعیض‌های قومیتی از جانب برخی از مسئولین فارس گرا و نیز تحرکات ترک ستیزانه علیه ترک‌های (آذربایجانی) استان گیلان از جانب بعضی از پان تالش‌ها و پان گیلک‌ها همواره به فعالیت‌های سیاسی و مدنی خود برای احقاق حقوق قانونی و شهروندی خود و سایر هم استانی‌ها از هیچ تلاشی مضایقه نمی‌کنند.

برخلاف غرب گیلان جمعیت ترک‌ها در شرق گیلان کمی کمتر از غرب گیلان است و اکثر ساکنین را شهروندان گیلک تشکیل داده‌اند. لازم به ذکر است در شهرهای بزرگی همچون لاهیجان، لنگرود، رودسر، املش، کلاچای و… نیز ساکنین ترک قابل‌توجهی مشاهده می‌شود که اکثراً نسبت به ترکان غرب گیلان بومی نیستند بلکه از شهرهای آذربایجان (اردبیل، زنجان، تبریز، خلخال) به استان گیلان مهاجرت کرده و نقش پررنگی در رونق بازارهای بزرگ اقتصادی استان در منطقه شرق گیلان ایفا می‌کنند. در شرق گیلان به دلیل حائز اهمیت بودن شهرهای بزرگی چون لاهیجان و لنگرود اکثر ترک‌ها در این دو شهر متمرکز هستند البته ناگفته نماند دیگر شهرهای منطقه شرق گیلان مانند کلاچای و چابکسر نیز هرچند با جمعیت و وسعت کوچک‌تر اما تعداد قابل‌توجهی از ترک‌های آذربایجان را در خود جای‌داده است.